Van verslagen en tekeningen tot foto’s en video’s. Reizen worden al eeuwenlang zorgvuldig gedocumenteerd. Het levert mooie beelden op van bezochte plekken en de mensen daar. Geen probleem, tenzij we die beelden als de waarheid zien. ‘De educatie wordt overgelaten aan amateurs.’Per toeval stuitte cultuurwetenschapper Tom Sintobin op een YouTubevideo van een Venezolaans-Amerikaanse toerist op bezoek bij de Mursi, een nomadische stam in Ethiopië. Hij benaderde antropoloog Anke Tonnaer en ze ontdekten dat op YouTube tientallen vergelijkbare video’s staan waarin steeds het beeld wordt geschetst van een gevaarlijke stam met eeuwenoude tradities en in het oog springende uitdossingen. ‘The wildest of the wild, is de veelzeggende titel van de video die ik als eerste zag’, stelt Sintobin. Deze video’s bevestigen het koloniale beeld van de nobele wilde.’‘En dat stereotype beeld kan de Mursi schaden’, vertelt Tonnaer. ‘Het leidt af van de problematiek die voortkomt uit de gemarginaliseerde positie die ze hebben in Ethiopië, zoals armoede en zwakkere gezondheid.’ Ondertussen profiteren Youtubers van de veelbekeken video’s, bijvoorbeeld met gesponsorde producten of reclames voor hun eigen reisbedrijfje.National GeographicToch is het voorbarig om de Mursi enkel als slachtoffers van toerisme te zien. Hoewel veel video’s suggereren dat de Mursi nauwelijks contact met de buitenwereld hebben, krijgen ze regelmatig bezoek van toeristen die tegen betaling foto’s en video’s schieten. Hun invloed stopt echter in de montagekamer, waar Youtubers met voice-overs, die doen denken aan documentaires op National Geographic, nadrukkelijk hun stempel drukken op de video. En dus ook op het beeld van de Mursi.‘De video’s ogen mede door de hoge opnamekwaliteit professioneel, maar de makers negeren journalistieke principes’, stelt Tonnaer. Ze presenteren zich als autoriteit en met effect. In de reacties laten mensen weten dat ze nog niets over de Mursi wisten, totdat ze de YouTubevideo’s zagen. Sintobin: ‘In zekere zin betekent dat dat educatie wordt overgelaten aan amateurs.’Op vrijersvoetenDe Venezolaans-Amerikaanse toerist vertelt in haar video over een vrolijke kieteloorlog met een oudere vrouw, die ze ‘grandma’ noemt. ‘Op de beelden houdt de vrouw echter een lip plate in haar hand, die ze in de richting van de toerist duwt. Mursivrouwen die zo’n schijf niet dragen, staan lager in de rangorde. Het lijkt dus alsof ze niet wil kietelen, maar een verschil in status benadrukken.’In een andere video komt dit verschil in perspectief eveneens naar voren. Een Russische toerist is trots dat zijn lichaam is beschilderd, een eerbetoon dat normaal gesproken is voorbehouden aan Mursi die na lange tijd thuis terugkeren. ‘De schilderingen worden echter ook aangebracht bij jonge mannen die op vrijersvoeten zijn. De Rus van middelbare leeftijd lonkt in zijn video meermaals naar een zeer jong meisje. Mogelijk is de schildering een manier om hem op de hak te nemen voor zijn love interest in het meisje.’De video is inmiddels offline gehaald, vermoedelijk doordat de ontblote borsten van het minderjarige Mursi-meisje wel heel veel aandacht kregen van de camera. ‘Terecht natuurlijk’, stelt Sintobin. ‘Tegelijkertijd is het opmerkelijk dat YouTube wel controleert op seksualisering en commercie, maar niet op waarheid.’ Tonnaer: ‘Je kunt je bovendien afvragen in hoeverre het ethisch verantwoord is om die video’s zonder toestemming te publiceren. In Nederland vinden we privacy steeds belangrijker, je legt je buurman ook niet zomaar vast op camera. Waarom zou dat dan wel mogen bij mensen van elders?’FotoritueelDe video’s zeggen ook iets over de aard van toerisme. ‘Het documenteren is vaak een belangrijk onderdeel van de reis’, vertelt Sintobin. ‘Zonder foto’s en video’s, trofeeën van de trip, is de reis voor veel mensen niet geslaagd.’ Tonnaer vult aan: ‘Het maakt dat toeristen niet altijd beseffen hoe ze zich gedragen. Of ze nu foto’s en video’s maken zonder na te denken over hoe ze iemand vastleggen of dat ze mensen veel te persoonlijke vragen stellen, bijvoorbeeld over het hebben van meerdere huwelijkspartners.’Tegelijkertijd blijkt de camera een goed smeermiddel voor communicatie. ‘Een compleet onbekende die duizenden kilometers van jouw vandaan woont, heb je vaak niets te zeggen. Met de camera kun je toch tot contact komen via een ritueel waarbij de een poseert voor de ander. Foto’s nemen is in sommige gevallen dus ook een vorm van communiceren: door een foto te nemen, laat de bezoeker zijn waardering blijken voor de gastheer. Foto’s en video’s zijn het product van die rituelen.’Foto: Jametlene Reskp via Unsplash.