Filosofen – hebben we die nodig? Een beetje filosoof beantwoordt die vraag met een wedervraag, namelijk: ‘Weet je zeker dat dit is wat je eígenlijk wilt weten?’ Evert van der Zweerde, zelf filosoof, begrijpt dat zo’n kritische houding soms tot ergernis kan leiden. ‘Maar de realiteit is complex, en met simpele vragen, snelle antwoorden en kant-en-klare meningen kom je niet tot de kern van complexe problematiek.’ Landelijke of internationale politiek, klimaatcrisis, boerkaverbod – dagelijks spelen er maatschappelijke discussies die vaak teruggebracht worden tot één, hooguit twee vragen: Wat vind je ervan? Ben je voor of tegen? ‘Dat versimpelen is ook wel nodig als je een scherp debat wilt voeren’, erkent Evert van der Zweerde, hoogleraar Praktische Filosofie aan de Radboud Universiteit. ‘Maar de meerwaarde van de filosofie is om het daar niet bij te laten. Wij moeten een kritische afstand behouden, op zoek gaan naar de achterliggende vragen. Dan zie je heel vaak dat wat in eerste instantie de vraag is, bij nader inzien nog niet de helft van de vraag is.’ Heldere vragen, betere discussies Neem het boerka- of nikaabverbod. ‘Voordat je met een verbod grenzen gaat stellen aan de vrijheid van een ander, moet je wel weten of je daarmee bereikt wat je wilt bereiken. En dus moet je je vraag verhelderen. Gaat dat nu over religie, over onderdrukking van vrouwen, of juist over het bijna provocerend uitleven van iemands autonome, individuele keuze voor lichaams- en gezichtsbedekkende kleding? Misschien kom je, als je er beter over nadenkt, wel tot de conclusie dat een verbod niet echt is wat je wilt. En heb je een beter idee van wat je dwars zit als je een vrouw in een boerka ziet.’ Begripsverheldering, daar ziet Van der Zweerde een taak voor de filosoof. Waarbij hij waarschuwt voor te grote verwachtingen, want beter begrip van waar maatschappelijke vraagstukken eígenlijk over gaan, leidt niet tot minder onenigheid. ‘Het is een misverstand dat de prettige consensus de maatstaf is en meningsverschil de onaangename uitzondering. Integendeel: ga er maar vanuit dat de samenleving verdeeld is, dat mensen van standpunt verschillen. Maar een verheldering van die standpunten kan wel leiden tot betere discussies, die de kern raken.’ Aanvullende invalshoeken En wie houdt de filosofen zelf scherp? Daarvoor hebben ze elkaar, zegt Van der Zweerde, hun bronnen, en hun studenten. ‘Ook binnen de filosofie is niets eeuwig waar en kunnen zelfs de grootste denkers kritisch bevraagd worden. Marx, Nietzsche en Freud, die jarenlang zelf bekend stonden als de “Masters of Suspicion” omdat ze dieper groeven dan anderen, worden nu tegen het licht gehouden omdat hun standpunten wel erg westers en mannelijk zijn. Daarmee worden ze niet waardeloos, maar het is duidelijk dat aanvullende invalshoeken nodig zijn.’ Je bent nodig De wereld heeft grote uitdagingen het hoofd te bieden. Om dat te kunnen doen, zijn wetenschappers, studenten en betrokken burgers nodig die mee willen denken over en werken aan een gezonde, vrije wereld met gelijke kansen voor iedereen. De Radboud Universiteit richt zich met Je bent nodig op mensen die daaraan willen bijdragen. Op Jebentnodig.nl vind je meer artikelen en een link naar onze vacatures. Wil je op de hoogte blijven van onze verhalen? Meld je dan aan op Radboud Recharge. Beeld van Yeshi Kangrang via Unsplash.