De Tweede Kamerverkiezingen en de daaropvolgende formatie laten opnieuw zien hoe fragiel het vertrouwen in de democratie is. Het uitlekken van informatie en het gebrekkige geheugen van bewindslieden schaden het vertrouwen in de politiek, zegt universitair docent politicologie Maurits Meijers (Radboud Universiteit). ‘De democratie heeft een deuk opgelopen.’ ‘Laat ik vooropstellen dat de Nederlandse democratie goed functioneert’, zegt Maurits Meijers. ‘Verkiezingen verlopen zorgvuldig en er is vrijwel geen electorale fraude.’ Toch ziet hij twee factoren die tijdens de campagne voor scheefgroei zorgden. ‘Ten eerste de ongelijke media-aandacht. Mannelijke lijsttrekkers kregen meer aandacht dan vrouwelijke, JA21 was prominenter aanwezig dan Volt, terwijl beide partijen even veel zetels zouden behalen. Bovenal was er veel aandacht voor premier Rutte.’ De tweede factor is het feit dat er geen duidelijke regels zijn over donaties. ‘Partij voor de Dieren en D66 hebben bijvoorbeeld grote bedragen ontvangen, terwijl GroenLinks het vooral moet hebben van kleine ledendonaties. Dat heeft indirect effect op de hoeveelheid exposure. Ik heb er geen onderzoek naar gedaan, maar mijn indruk is dat partijen zich vroeger beperkten tot de zendtijd voor politieke partijen en nu steeds vaker tijd inkopen in reclameblokken. Het verschil in budget zorgt voor een ongelijk speelveld.’ Wantrouwen En dan is er de moeizame formatie, waarbij de verkenners voortijdig opstapten na het lekken van vertrouwelijke gegevens over CDA’er Pieter Omtzigt. Dat informatie per ongeluk naar buiten komt, kan gebeuren, zegt Meijers. ‘Maar dat alle betrokkenen ontkennen dat er over een "functie elders" voor Omtzigt is gesproken, is veel frappanter. In het algemeen geldt: wie de macht heeft, verdient ons wantrouwen. Als burgers kijken we terecht kritisch naar wat er met die macht gebeurt. Nu er op een vrij doorzichtige manier onwaarheden worden verteld, is dat schadelijk voor de democratie. De schade is extra groot omdat er verschillende partijen bij zijn betrokken.’ Dit raakt aan een fundamenteel punt: de geloofwaardigheid van politici. Meijers: ‘Burgers geven volksvertegenwoordigers een mandaat in de verwachting dat zij handelen naar hun partijprogramma en verkiezingsbeloften. Doen ze dat niet, dan kunnen mensen gaan denken: misschien werkt deze vorm van representatie toch niet, misschien moet er – zoals PVV en FvD willen – een directer verband komen tussen volk en politiek leiderschap. De gang van zaken rond het kiezen van een Kamervoorzitter heeft het wantrouwen verder versterkt. Het zijn allemaal kleine stapjes waardoor het vertrouwen van burgers in de politiek erodeert.’ Patstelling Wat betreft Omtzigt speelt er nóg een aspect. Door zijn rol in de toeslagenaffaire is hij volgens Meijers ‘het uithangbord van de controlerende macht’ geworden. ‘Dat er openlijk is voorgesteld om hem via een ministerspost onderdeel te maken van de uitvoerende macht, is opmerkelijk. Het suggereert dat de betrokkenen niet doorhebben hoe problematisch dat is of dat het hen niet kan schelen. Ook dat is schadelijk voor de democratie.’ De hamvraag is hoe we nu verder moeten. ‘Het collectieve politieke geheugen is meestal vrij kort’, zegt Meijers. ‘En als de coronacrisis dat eist, schuiven mensen hun zorgen over integriteit misschien opzij. Het kan ook zijn dat er een langdurige crisis ontstaat. Als Rutte geen vertrouwen krijgt, maar ook niet opstapt, ontstaat er een patstelling, met misschien nieuwe verkiezingen. De kwestie laat opnieuw zien dat democratie altijd fragiel is en dat geloofwaardigheid en vertrouwen essentieel zijn. De democratie is natuurlijk zeker niet verloren, maar heeft wel een deuk opgelopen.’ Winst zonder verlies gaat over verantwoord beleid voor een duurzame samenleving. Het onderzoek en onderwijs aan de Faculteit der Managementwetenschappen draagt bij aan het bieden van oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Benieuwd? Vind meer over onze thema’s op onze website.