Operatie Market Garden en de brug bij Arnhem die ‘a bridge too far’ was. De razzia van Putten. De Muur van Mussert in Lunteren. Het bombardement van Nijmegen, door de geallieerden. De ‘capitulatie’ in Hotel De Wereld in Wageningen. Gelderland heeft heel wat herdenkingsplekken als het om de Tweede Wereldoorlog gaat. Joost Rosendaal, historicus aan de Radboud Universiteit, weet er alles van en is bij veel herdenkingsactiviteiten betrokken. ‘De oorlog gaat ook over hoe we nu leven.’ Het is 75 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog ten einde kwam en dat wordt het komende jaar herdacht en gevierd. Op 31 augustus start de landelijke herdenking in Terneuzen en op 24 oktober volgend jaar, 75 jaar na de oprichting van de Verenigde Naties, eindigt die. In de tussenliggende maanden is Joost Rosendaal, historicus aan de Radboud Universiteit, betrokken bij allerlei herdenkingen, met name in Gelderland en Nijmegen. Sinds de publicatie van zijn boek Nijmegen ’44. Verwoesting, verdriet en verwerking in 2009 is Rosendaal dé expert geworden op het gebied van de Tweede Wereldoorlog in Nijmegen, Gelderland en aangrenzende gebieden. Zijn interesse gaat daarbij met name uit naar de betekenis van de oorlog voor ‘gewone mensen’ en naar de vraag hoe we willen blijven herdenken en waarom. Niet alleen terugkijken Gelderland herdenkt de bevrijding op verschillende plekken, die heel uiteenlopende fases van en perspectieven op de Tweede Wereldoorlog vertegenwoordigen. Neem de Muur van Mussert in Lunteren de plek waar NSB-leider Mussert toespraken hield en brieven aan Hitler schreef. En 25 kilometer verderop ligt Putten, waar bij een razzia een groot deel van de mannen werd afgevoerd naar concentratiekampen en 552 mensen het leven lieten. Apeldoorn, dat duizenden evacués uit Arnhem opving toen de operatie Market Garden bij die stad tot stilstand kwam. In november verschijnt het boek Gelderland in Oorlog, waarin Rosendaal van tientallen Gelderse locaties beschrijft wat daar gebeurde in de Tweede Wereldoorlog. De zwerftocht door de provincie vertelt een boeiend historisch verhaal, maar dat is niet de belangrijkste reden waarom Rosendaal koos voor deze invalshoek: ‘Herdenkingsplekken zijn fysieke ankerpunten in de geschiedenis. Ze verbinden ons met het verleden. Ik was afgelopen jaar bij een herdenking in Apeldoorn, waar een jongen van een jaar of 12 sprak. Dat in de buurt van zijn school, op een plek waar hij dagelijks langs kwam, verzetsmensen zijn gefusilleerd, bracht de Tweede Wereldoorlog voor hem dichtbij.’ En dat is van belang, vindt de historicus voor wie herdenken niet alleen gaat over terugkijken. ‘Het gaat over waarden als vrijheid, de bescherming van de rechtsstaat. Waarden die we toen, en nu nog, willen en soms moeten verdedigen. De oorlog gaat dus ook over hoe we nu leven en willen leven.’ Dagboeken uit de oorlog Verhalen van ‘gewone mensen’ brengen de oorlog ook dichtbij, weet Rosendaal, die beschikt over zo’n tachtig oorlogsdagboeken van Nijmegenaren waaruit hij vanaf september wekelijks fragmenten zal publiceren in dagblad De Gelderlander ‘Het is boeiend om te lezen hoe mensen omgaan met de constante dreiging van granaten. Wij kunnen het ons nu niet meer voorstellen hoe dat is en kunnen ons ook nauwelijks een beeld vormen hoe dat in Syrië vandaag de dag is. Deze dagboeken geven daar inzicht in. Vele spreken na een aantal weken over hoe het went. Maar je leest ook over miskramen, huilbuien, zenuwinzinkingen. De oorlog grijpt hard in.' Slag om het Reichswald Toch is er ook een militaire operatie waarvoor Rosendaal in het komende herdenkingsjaar aandacht vraagt, en wel de min of meer vergeten Operation Veritable of de Slag om het Reichswald, waarbij in februari en maart een inval gedaan werd vanuit Nijmegen naar Duitsland. ‘Daarbij verloren de geallieerden 23.000 en de Duitsers zo’n 38.000 man in het Reichswald, net voorbij Groesbeek. Veel jonge jongens, een groot deel van hen ligt op de Canadese begraafplaats in Groesbeek en op de Britse begraafplaats in het Reichswald. Het was met vierhonderdduizend man een van de grootste grondoffensieven aan het westelijk front. Market Garden is bekend, deze slag veel minder Dat heeft er waarschijnlijk mee te maken dat het slagveld voor een groot deel buiten onze landsgrenzen lag. Maar de impact van deze strijd, de troepenconcentratie en inkwartiering en het oorlogsgeweld zijn enorm geweest voor de regio Nijmegen en het Rijnland.’ En daar raakt dan toch de militaire operatie ook weer het alledaagse leven, want bij vrijwel iedere Nijmegenaar was wel een Canadees, Schot of Engelsman ingekwartierd. ‘Het was, hoe gek dat kan klinken, ook een grote culturele uitwisseling, terwijl de oorlog dreigend boven ieders hoofd hing.’ Het programma van Gelderland Herdenkt is te vinden op de website Gelderland Herdenkt. En ook Nijmegen herdenkt: van 16 tot 20 september wordt een film van Stichting Nijmegen Blijft in Beeld vertoond in de Lindenberg bij het Infocentrum WO2 Nijmegen. Deze film - De bevrijding van Nijmegen in beeld - wordt grotendeels op een script van Joost Rosendaal samengesteld met niet eerder vertoonde beelden die hij bij zijn onderzoek heeft opgedoken. Foto bovenaan artikel: tanks op de Waalbrug, Nijmegen, tijdens operatie Market Garden./Wikimedia Commons De foto van Joost Rosendaal is gemaakt door Stef Verstraaten in opdracht van uitgeverij Vantilt.