Hoewel zijn aanklacht tegen het onderwijssysteem in 2019 de tongen losmaakte, is er sindsdien weinig veranderd, constateert filosoof Jan Bransen. Een vernieuwde Engelstalige editie van zijn boek Gevormd of vervormd?, wereldwijd toegankelijk dankzij de Radboud University Press, biedt mogelijk uitkomst. ‘Er is een onderstroom van onderwijsvernieuwing die door dit boek hopelijk gevoed wordt.’ Begin 2019 verklaarde Jan Bransen, hoogleraar Filosofie van de gedragswetenschappen aan de Radboud Universiteit, het huidige onderwijssysteem failliet in zijn boek Gevormd of vervormd?. Dat systeem sloopt de leergierigheid die kinderen van nature hebben er al vanaf de basisschool vakkundig uit. In plaats van bij te dragen aan autodidactische vermogens, bieden scholen leerproducten aan op basis van wat een leerling zou behoren te weten. Bransen bepleitte een vorm van onderwijs waarin leerlingen nadrukkelijker zelf hun rol bepalen, waar ze praktijkervaring opdoen buiten de school en waar meer ruimte voor experimenten is. Tweeënhalf jaar later is deze roep om verandering minstens zo relevant. ‘Intussen kregen we met corona te maken. Die crisis maakte nog maar eens duidelijk dat er iets moet veranderen. Nu zaten leerlingen maandenlang passief thuis. Het illustreert bijvoorbeeld het belang van duaal onderwijs waar meer ruimte is voor stages’, stelt Bransen. Tegelijkertijd toonde de coronacrisis hoe groot het menselijk improvisatietalent is. ‘Zo maakte men in het Amsterdamse onderwijs van de nood een deugd: door het nijpende lerarentekort experimenteren ze sindsdien met onderwijs buiten de school. Samen met diverse wijkpartners hebben de scholen drie projecten opgezet die ze de komende jaren, zonder last van bureaucratische rompslomp, uitbouwen: een Talentenprogramma, een Mentorproject en een Talentenfabriek.‘ Gevulde strippenkaart Een van de problemen is de asymmetrische verhouding tussen leerlingen en docenten. ‘Het idee bestaat dat de docent een soort "gever" van kennis is, maar daarmee worden zowel docent als leerling tekortgedaan. De leerling wordt één manier van leren opgelegd, terwijl de docent de ruimte wordt ontnomen om zelf te blijven leren. Veel liever zou ik docenten als een soort gids zien die de leerlingen handvaten geven om op hun manier te leren in plaats van dat ze doceren.’ Het is een probleem op basis- en middelbare scholen, maar net zo goed op universiteiten, zegt Bransen. ‘Jonge docenten vertillen zich aan de materie omdat ze het idee hebben dat ze kennis door moeten geven. Maar de lol van studeren is toch juist dat je wordt uitgedaagd op je eigen onwetendheid? Dat je slim leert omgaan met vragen?’ Het met toetsen en eindtermen dichtgetimmerde pad naar een universitaire graad houdt volgens Bransen dan ook weinig verband met een gedegen voorbereiding op het werkende leven. ‘Die 240 studiepunten zijn in toenemende mate een soort strippenkaart en een diploma suggereert wel dat iemand klaar is voor een beroep, maar betekent vier jaar studeren daadwerkelijk dat iemand is uitgeleerd? Het einde van een studie heeft iets arbitrairs. Het doet me denken aan feestjes vroeger. Toen moest iedereen stoppen met dansen, op het moment dat de plaat moest worden omgedraaid, niet omdat ze "uitgedanst" waren.’ Voor iedereen met internet Niet alleen het Nederlandse onderwijssysteem is toe aan verandering, stelt Bransen. ‘Het is nodig in ieder land dat zichzelf hoopt te zien als kenniseconomie. Van de Verenigde Staten en Nieuw-Zeeland tot China en Japan: wereldwijd zie je de verkeerde aanname dat een lange fase van leren voorafgaat aan een fase van leven, terwijl we als mens juist gedurende ons hele leven blijven leren. Het is een fundamenteel onderdeel van ons bestaan.’ Niet voor niets draagt de Engelstalige heruitgave van Gevormd of vervormd? de titel Homo Educandus, de onderwijsbare mens. Het boek is een van de eerste open access publicaties van de recent opgerichte Radboud University Press die in september van start gaat. ‘Dankzij die open access publicatie kan iedereen ter wereld met een internetverbinding het boek lezen. In Nederland gebeurt er van alles onder de oppervlakte en met mijn boek kon ik die onderstroom voeden. Hopelijk landt het internationaal ook. Dit soort grote transities kosten tijd, maar als het denken eenmaal omslaat, kan het snel gaan.’ Radboud University Press Homo Educandus. Why Our School System Is Broken and What We Can Doabout It van Jan Bransen is een van de eerste publicaties van de Radboud University Press. Deze nieuwe uitgeverij wordt op 29 oktober gelanceerd. Livestream van de lancering bijwonen? Schrijf je in Kans maken op een van de vijf fysieke exemplaren van Bransens boek? Maak een gratis Radboud Recharge account aan en mail voor 10 november 2021 naar recharge [at] ru.nl (recharge[at]ru[dot]nl) o.v.v. ‘Bransen’. Photo by Annie Spratt on Unsplash