Jeanne d’Arc is een bekend en geliefd figuur uit de geschiedenis. In 1431 vond zij op haar negentiende de dood op de brandstapel. Maar tegenwoordig wordt zij ingezet als boegbeeld van verschillende politieke posities, waaronder feminisme, nazisme, politiek links en rechts. Waar komt de blijvende fascinatie voor haar vandaan? En wie was Jeanne d’Arc eigenlijk: een heldin, heks of heilige? ‘Wat is er nog niet bekend over Jeanne d’Arc?’, vraagt Daniela Müller, hoogleraar Kerkgeschiedenis en christendom aan de Radboud Universiteit, zich af. Bijna alle details van haar korte leven zijn gepubliceerd in een grote variatie aan films, boeken,en zelfs gedichten. Jeanne d’Arc is zo veelvuldig en kleurrijk beschreven, dat de mythologie om haar heen groter is dan haar persoon. Om dichter bij deze persoon te komen, is het belangrijk om eerst de historische context te kennen. Het leven van Jeanne d’Arc Het verhaal van Jeanne d’Arc speelt zich af tijdens de Honderdjarige Oorlog tussen Frankrijk en Engeland. In 1420 gaf de Franse koning Karel VI zijn koningschap over aan de Engelse koning. Hiermee onterfde hij zijn zoon Karel VII, die samen met zijn invloedrijke aanhangers een regering in ballingschap begon. In 1412 wordt Jeanne d’Arc geboren in Domrémy. Zij ontving vanaf jongs af aan goddelijke boodschappen die stelden dat Karel VII de rechtmatige troonopvolger was, dat Orléans en Parijs weer op de Engelsen terugveroverd zouden worden en Karel VII tot koning zou worden gekroond. Zij gaat naar Karel VII om hem over haar visioenen te vertellen en zo de goddelijke taken die zij heeft gekregen ook uit te kunnen voeren. Volgens het verhaal laat zij tijdens haar ontmoeting met Karel VII een teken zien en onthult zij een geheim, waarmee zij het vertrouwen van Karel VII wint, zodat hij haar naar het slagveld in Poitiers stuurt. Met het beleg van Orleans en de kroning van de koning in Reims in 1429, behaalde Jeanne d’Arc succes. Daarna keerde het tij. Het lukte niet om Parijs van de Engelsen in te nemen. Jeanne d’Arc raakt gewond en Karel VII beval het Franse leger om zich terug te trekken. Dit beschadigde de relatie tussen Jeanne d’Arc en Karel VII. Jeanne d’Arc wordt uiteindelijk gevangen genomen door de Engelsen en veroordeeld tot de doodstraf. Reden hiervoor is onder andere dat zij mannenkleding draagt. Dit deed Jeanne d’Arc echter, omdat zij haar visioenen van de engelen kreeg en deze ook mannenkleding dragen. Het dragen van mannenkleding was onderdeel van haar religieuze identiteit en ze weigerde hier afstand van te doen. In 1431 overleed Jeanne d’Arc op de brandstapel. Toen in 1437 Karel VII aan de macht kwam, en hij in 1453 bijna alle gebieden in Franse handen had, kwam er een einde aan de bloedige conflicten. Drie jaar later zette hij de rehabilitatie van Jeanne d’Arc in gang. In 1906 verklaarde de paus haar zalig. Zelfbewustzijn en missie Wat laten de bronnen zien over wie Jeanne d’Arc was? Volgens Müller blijkt uit de bronnen dat Jeanne d’Arc volledig geloofde in haar goddelijke missie. Om geloofwaardig te zijn, moesten mensen tekenen en wonderen laten zien of voortbouwen op een bijzondere Bijbelvoorspelling. Jeanne d’Arc deed beide, zegt Müller. Het teken dat zij aan Karel VII liet zien was de openbaring van zijn koninklijke bloed. Hij kreeg de bevestiging dat hij inderdaad de legitiem geboren zoon van de Franse koning was, in tegenstelling tot wat zijn moeder had beweerd. Jeanne d’Arc onderbouwde hier haar goddelijke missie mee. Een ander wonder is de bevrijding van Orleans en de kroning van de koning in Reims. Het feit dat zij slaagde in haar eigen voorspelling, was bewijs dat zij inderdaad door God gezonden was. Daarnaast konden deze gebeurtenissen gezien worden als een verwijzing naar een profetie die onder het volk circuleerde, namelijk dat Frankrijk door een vrouw ten gronde zou gaan en ook door een vrouw gered zou worden. Uit de bronnen blijkt volgens Müller verder dat Jeanne d’Arcs maagdelijkheid een centrale rol speelt in haar verhaal. Dit was een belangrijke religieuze legitimering en bewijs van haar unieke relatie met God en haar passie voor haar missie. Jeanne d’Arc duidde zichzelf veelvuldig aan als maagd en dochter van God. Volgens Müller is Jeanne d’Arc dan ook niet te doorgronden zonder religieuze context. Jeanne d’Arc was een vechtlustige engel, de oorlogvoerster en maagd, die zichzelf als verlosser in de christelijke context plaatste. Jeanne d’Arc als symbool Volgens Maaike Koffeman bestaan er drie hoofdstromingen in Franse visies op Jeanne d’Arc: Jeanne d’Arc als maagd en martelares, vroom en kuis; Jeanne d’Arc als nationalistisch boegbeeld en icoon van verzet tegen buitenlandse indringers; en Jeanne d’Arc als slachtoffer en als symbool van het Republikeinse Franse volk, onschuldig en onderdrukt door Duitse heersers. Ook buiten Frankrijk werd Jeanne d’Arc als symbool gebruikt, bijvoorbeeld in de eerste feministische golf in Engeland. In ideologisch opzicht is Frankrijk sinds de Franse revolutie een diep verdeeld land, zegt Koffeman. Verschillende stromingen projecteren allemaal hun idealen op Jeanne d’Arc. In het Franse politieke debat wordt Jeanne d’Arc veelvuldig gebruikt door het extreemrechtste Front National, als symbool voor strijd tegen migratie, de EU, en als symbool voor de christelijke wortels van Frankrijk. Dit is vrij problematisch volgens Koffeman: ze is enigszins verdacht geworden als nationaal symbool door de associatie met extreemrechts. Sommige politici proberen haar terug te claimen, zoals Ségolène Royal, met haar feminisme op links, Nicolas Sarkozy, met een patriottistische visie, en Emmanuel Macron, die haar beschrijft als een gezamenlijke erfenis. Heks, heilige of heldin? Wie is Jeanne d’Arc: een heks, een heilige of een heldin? Volgens Koffeman is het moeilijk om een keuze te maken tussen deze drie benamingen. Deze benamingen worden door verschillende mensen, met verschillende visies, geclaimd. Het zijn daarnaast toeschrijvingen waaraan wij zelf een betekenis geven: ‘heldin’ betekent voor de één iets anders dan voor de ander. Volgens Müller is het verhaal van Jeanne d’Arc een verzetsverhaal. Als een David nam zij het op tegen Goliath in de vorm van de Engelsen. Zij nam het op tegen de grootste autoriteit van haar tijd en het is haar uiteindelijk gelukt. Tekst: Inge de Vries. Dit is het verslag van een lezing van Radboud Reflects. Foto: ArtTower via Pixabay.