Het wordt tijd voor een Europees antwoord op de ‘desastreuze uitwerking van Meta en X op de samenleving’. Dit stelde hoogleraar Bart Jacobs in een recent debat. Jacobs, hoogleraar Security, Privacy & Identity aan de Radboud Universiteit, geeft zelf het goede voorbeeld met de lancering dit jaar van ‘PubHubs’, een nieuw digitaal dorpsplein. Jacobs en zijn Utrechtse collega José van Dijck wonnen beiden in 2021 een prestigieuze wetenschapsprijs: Jacobs de Stevinpremie, mediawetenschapper Van Dijck de Spinozaprijs – beide goed voor 2,5 miljoen euro. Het tweetal sloeg de handen ineen met het uitdenken van een nieuw social media-platform, goeddeels gefinancierd met beider premies. Het resultaat, PubHubs, is de ontwikkelfase voorbij en inmiddels als prototype beschikbaar. De stap naar buiten de universiteit is in voorbereiding.De recente beslissing van Meta-topman Mark Zuckerberg om de onafhankelijke factcheckers in te ruilen voor een systeem met ‘community notes’ (een vorm van interne correctie) heeft volgens Jacobs het bestaansrecht van PubHubs nog eens onderstreept. Hij noemt Meta (onder andere Instagram, Facebook en WhatsApp) en het platform X van Elon Musk ‘desastreus voor onze samenleving’. Het door Zuckerberg ingevoerde beleid om met community notes de misinformatie in te dammen, vindt bovendien geen steun in wetenschappelijk onderzoek, aldus een publicatie vorig jaar over Twitter/X. Bart Jacobs, ontvanger Stevinpremie 2021 Misleidend beeldDe huidige platforms hebben de mond vol over het bewaken van vrijheid van meningsuiting en het vermijden van censuur. Een misleidend beeld, stelt Jacobs. Deze platforms worden puur gemotiveerd door geld en macht. Moderatie kost geld, en je boet ermee in met kliks en dus advertentie-inkomsten. ‘Bedrijven als Facebook en X doen alleen maar aan moderatie vanwege wettelijke verplichtingen en onder publieke druk. Hun enige eigenbelang is om het niet zodanig uit de hand te laten lopen op hun netwerken dat adverteerders afgeschrikt worden.’ Wat op het spel staat is niet de vrijheid van meningsuiting, maar de kwaliteit van online interactie en het mogelijke misbruik, aldus Jacobs.Ook voor de activiteiten van X heeft Jacobs geen goed woord over. De samensmelting van zijn social media-platform met de politieke macht heeft de balans van het bedrijf van Elon Musk alleen maar opgestuwd, constateert de hoogleraar. Deze concentratie van macht en invloed ondergraaft het ‘sociaal’ van de sociale media, en vraagt volgens Jacobs om een Europees antwoord. De Europese Commissie heeft prijzenswaardige stappen gezet, zo wijst Jacobs bijvoorbeeld op de Digital Service Act. ‘Maar de onderzoeken die op basis van deze regelgeving van start gaan, duren lang. Het kwaad op de sociale media is dan al lang geschied.’ Jacobs wijst op de presidentsverkiezingen in Roemenië, waar plotseling een onbekende rechtse populist als favoriet naar voren kwam door manipulaties van Rusland op TikTok.PubHubs als alternatiefHet nieuwe platform pakt de ongerijmdheden van de huidige social media-platforms bij de wortel aan, zo is de ambitie. Zo’n platform moet in de eerste plaats niet mondiale communicatie willen bieden, schetst Jacobs. De meeste mensen communiceren in lokale omgevingen, op het werk, bij de sportclub, in de buurt, of in de familie en vriendengroepen. ‘Communicatie tussen wildvreemden op wereldschaal loopt sneller uit de hand.’ PubHubs benadert de bezoekers niet als consument, maar als burger. ‘Op ons platform brengen we mensen bijeen in samenhangende deelgemeenschappen. Onze bezoekers richten zich niet tot een abstracte wereldgemeenschap.’Deelgemeenschappen kunnen van allerlei aard zijn: een Hub rond een beroepsgroep, een patiëntenvereniging of een buurt of bedrijf. Dit schijnt een geheel ander licht op moderatie, zegt Jacobs. In deelgemeenschappen bestaat gemakkelijker consensus over desinformatie of over haat zaaien, legt hij uit. De moderatie wordt op de gangbare socials volgens Jacobs gezien als een systeemfalen. ‘Bij PubHubs is moderatie een erebaan.’Bij het nieuwe sociaal netwerk is de moderatie bovendien veel fijnmaziger dan wat gangbaar is op de socials. Jacobs schetst een dashboard met sancties voor ongewenste posts. Zo kan een moderator iemand uitsluiten voor een uur, of voor langere tijd, of een anonymus de toegang tot de Hub ontzeggen, tenzij hij of zij de anonimiteit opheft, voor de moderator of voor de groep. De zuiverheid van PubHubs wordt verder bevorderd door de structuur van eigendom. Jacobs heeft geen winstoogmerk. ‘Winst maken en manipulatie van doelgroepen behoren niet tot onze doelstellingen.’ Het publieke dorpsplein van Jacobs en Van Dijck wil werkelijk menselijk zijn.Zie ook de opinie van José van Dijck in de Volkskrant, met een verwijzing naar PubHubs. Zie ook het verslag van het Actualiteitencollege van Radboud Reflects over contentmoderatie op sociale media.Foto: Piotr Cichosz via Unsplash