U vraagt, wij draaien. Al ruim twintig jaar nemen politieke partijen de gedaante aan van een overheidsloket, opengesteld om problemen op te lossen. Dit zegt parlementair historicus Peter van der Heiden. ‘De mensen gaan ernaar handelen: ik heb dít besteld, dus jullie moeten leveren. Zo’n consumenten-electoraat leidt alleen maar tot teleurstellingen.’ ‘Een opsomming van maatregelen met een nietje erdoorheen.’ Aldus typeert Peter van der Heiden de programma’s waarmee de politieke partijen al een aantal decennia de kiezers proberen te verleiden tot een stem op hun partij. ‘De mensen krijgen beloftes over bepaalde maatregelen, die in de meeste gevallen niet worden waargemaakt. Dit leidt alleen maar tot teleurstellingen, en tot een enorm volatiel electoraat: de mensen hoppen van de ene partij naar een ander, die weer iets nieuws belooft.’ Van der Heiden bepleit een herwaardering van ideologische verhalen, waarin partijen de kiezers aanspreken op bepaalde waardes, zoals solidariteit (door links), rentmeesterschap (de christendemocratie) of vrijheid (partijen aan de rechterkant). Dit leidt tot een minder vluchtig electoraat, minder onvrede vanwege niet nagekomen beloftes en tot een betere afbakening tussen partijen. ‘Alle partijen zijn nu in meer of mindere mate neoliberaal van kleur. Menig partij weet niet eens meer hoe ze de eigen ideologie onder woorden kan brengen.’ Prima-donna gedrag Het probleem van de u-vraagt-wij-draaien-mentaliteit is volgens Van der Heiden niet alleen het enorme verloop onder de kiezers, maar ook het aanjagen van het eigenbelang. Een helder ideologisch verhaal is behalve een goed bindmiddel, ook een boodschap van samenhang. ‘Met een ideologie spreek je de kiezers aan als burgers, niet als consumenten. Het besef dat ieder deel is van een groter geheel, verdwijnt naar de achtergrond.’ Ook met een ideologie voorop, kan een partij tegemoet komen aan urgente problemen, zegt Van der Heiden. ‘Je moet het een doen en het ander niet laten.’ Maar nul visie noemt hij uit den boze, zo verwijst hij naar de uitspraak van Rutte, “wie visie zoekt moet naar de oogarts”. ‘Een schadelijke uitspraak die het prima-donna gedrag van de kiezer heeft versterkt. Hij koerst op beloftes die hij vervolgens niet waarmaakt, politiek als instant-teleurstelling.’ De volgende rattenvanger De enige grote partij die nog kan verrassen met een nieuwe ideologisch programma is het Nieuw Sociaal Contract van Omtzigt. De partij doet er volgens Van der Heiden goed aan om het ideologisch gat te vullen dat het CDA heeft nagelaten, maar hij verwacht iets anders: ‘Omtzigt kan in de praktijk weleens de volgende rattenvanger zijn die op zijn fluitje blaast en het blok zwevende kiezers kortstondig naar zich toe trekt. Tot zich bij de volgende verkiezingen weer een nieuw smaakje aandient.’ De gang van zaken rond de partij van Omtzigt heeft volgens Van der Heiden alle ingrediënten om een instant teleurstelling te worden voor zijn electoraat. Van der Heiden: ‘Ze lopen al massaal naar hem over zonder dat ze weten waar de partij precies voor staat. Omtzigt komt waarschijnlijk vooral met lange-termijnoplossingen voor structurele problemen, en daar heeft de kiezer tegenwoordig het geduld niet meer voor.’ Dit is deel 4 in een serie wekelijkse artikelen in de aanloop naar de verkiezingen voor de Tweede Kamer in november, met in elke aflevering een nieuwe duiding van een wetenschapper van de Radboud Universiteit. Vanaf deze week verzorgt Van der Heiden in aanloop naar de verkiezingen een reeks politieke commentaren op Voxweb.