Op 4 september lanceerde Radboud Reflects haar nieuwste programma: de boekenclub. Aan de hand van het onlangs verschenen boek Toeval gingen vijftien toehoorders de tekst te lijf met ontboezemingen en vergezichten. ‘Ik ben nu veel opmerkzamer voor wat er toevallig op mijn pad komt.’ Als opening van de Boekenclub pakt Radboud-filosoof Cees Leijenhorst de kern van het boek bij de horens: hoe het toeval naar je hand te zetten. ‘Dit is voor de auteur de hoofdlijn, maar dan wel met de aanbeveling dat toeval noch te veel, noch te weinig ruimte mag krijgen.’ Leijenhorst ziet in die aanbeveling een contradictie. ‘Als je toeval denkt te kunnen sturen, verandert het toeval zelf. Is er dan nog wel sprake van toeval?’ Als ander probleem noemt de filosoof de in het boek verborgen aanname dat er zoiets als ‘toeval’ bestaat. Hij wijst op de filosofische traditie van de toevalontkenners, zie de aanname van Spinoza dat toeval een illusie is, een schaamlap om te verbergen wat we domweg nog niet weten.’ Daar staan de denkers tegenover voor wie alles toeval is (‘We zijn toevallig in het leven geworpen’), een stroming met denkers als Heidegger, Sartre en Camus die in opkomst is en volgens Leijenhorst van de auteur te weinig aandacht krijgt.‘Toeval is logisch’De rode draad die auteur Jeroen Hopster door het boek spint – geef toeval de ruimte, maar met mate – biedt meer dan genoeg stof voor een levendig gesprek. Een van de aanwezigen illustreert haar geworstel met de balans: in de oosterse cultuur die ze van huis-uit meekreeg krijgt toeval veel meer ruimte dan hier. ‘Deze vorm van magisch denken kan ook teveel worden en angsten oproepen. De nuchtere kijk in het Westen is ook een bevrijding: vaak heeft dat wat je als toeval kunt zien, gewoon een logische verklaring.’De boekenclub zoekt gedurende de avond naar de precaire balans, met als boventoon dat het zoeken naar logische verklaringen is doorgeschoten. Het ‘Toeval is logisch’ (Johan Cruyff) gaat over de tong, net als de toenemende drang tot beheersing in de openbare ruimtes. ‘Het schiet door, als er een kind uit een boom dreigt te vallen moeten er meteen dubbele rubberen tegels worden gelegd.’ De kans op een valpartij tot nul reduceren timmert het leven en het toeval dicht, luidt het. Een ander schampert: ‘We zijn het meest oververzekerde land van de wereld.’ Niks om trots op te zijn dus.Het niet-tastbareSommige deelnemers zien in hun omgeving een toenemende ruimte ‘voor het niet-tastbare’, een afrekenen met ‘controledwang en doorgeslagen normenkaders’. Dit schept een weldadige ruimte voor het toeval, aldus een deelnemer die een lans breekt voor ‘het magische denken’. Anderen vinden inspiratie in de onvoorziene vondsten in de wetenschap, de ‘serendipiteit’, of zoeken in het boek aanknopingspunten ‘hoe je toeval kunt leren gebruiken’.Een deelnemer die anderhalf jaar geleden uit haar vertrouwde leven werd geduwd, kan daarover meepraten: sindsdien leest ze meer en andere boeken, gaat ze vaker op pad naar nieuwe plekken, doet ze vaker ervaringen op waaraan ze nieuwe betekenissen toekent. Haar opmerkzaamheid brengt een betekenisvoller leven, met ‘het toeval als magisch cadeautje’. Ze kan radicale stappen iedereen aanbevelen, om zo het toeval een grotere kans te geven. ‘Zeg gewoon eens je baan op, en kijk wat er gebeurt.’ Bijzonder aan de avond was niet alleen het debuut van de Boekenclub, maar ook de locatie ervan: deze vond plaats in de Latijnse School, een historische pand in het centrum van Nijmegen nabij de Stevenskerk. De Radboud Universiteit mag als cadeau van de gemeente aan de 100-jarige universiteit het komende anderhalf jaar het unieke gebouw in gebruik nemen. Boekenclub Radboud ReflectsVolgende boekenclub: woensdag 9 oktober, 20.00 uur, Latijnse School | Boek van de avond: Japanse filosofie. De denkweg van verfijning en verbinding van Michel Dijkstra (Boom, 2024) | met een inleiding van Paul van der Velde, hoogleraar Vergelijkende religiewetenschap aan de Radboud Universiteit. Aanmelden via deze link.Jeroen Hopster | Toeval, een onvoorziene filosofie | Uitgeverij Boom, 2024.Foto: Jonathan Petersson via Unsplash