De gasprijzen zijn de afgelopen weken tot historische hoogte gestegen. Verwacht wordt dat huishoudens honderden euro’s meer aan gas kwijt gaan zijn de komende herfst en winter. Uit een kleine rondvraag onder de deelnemers aan het actualiteitencollege van Radboud Reflects en VOX bleek dat niemand nog concreet iets gemerkt heeft van de prijsstijgingen. Wel hebben mensen al wat dingen veranderd: de verwarming een graadje lager gezet en korter douchen. Wat is er aan de hand? En waar moeten we zoeken voor een oplossing? Op deze vragen ging ethicus Tjidde Tempels in gesprek met socioloog en ingenieur Vincent de Gooyert en politiek filosoof Marc Davidson, beide van de Radboud Universiteit. Om de achtergrond van de problematiek te schetsen, vertelt De Gooyert allereerst waarbij gas allemaal een rol speelt. Want dat is niet enkel voor de verwarming. In Nederland gebruiken we veel gas: 40% van het energieverbruik komt uit aardgas. Naast huishoudelijk gebruik wordt gas met name gebruikt voor het opwekken van elektriciteit en gas wordt gebruikt in de industrie, zoals voor de productie van kunstmest en het smelten van aluminium. Dat gas wordt nu vooral geïmporteerd uit Noorwegen en Rusland. Oorzaken De huidige problemen zijn niet door één oorzaak te verklaren, aldus De Gooyert en Davidson. Het is een samenhang van omstandigheden: het heeft de afgelopen winter minder gewaaid waardoor er minder elektriciteit is opgewekt via windmolens op de Noordzee; de vraag naar energie is wereldwijd toegenomen; bepaalde gaspijpen zijn niet in gebruik door onderhoud, en in Nederland hebben we besloten geen gas meer te winnen in Groningen. Ook onze afhankelijkheid van gas speelt een rol in de prijzen: we passen ons gedrag misschien een beetje aan, maar we blijven het hoe dan ook kopen. De problemen hadden voorkomen kunnen worden maar nu is het te laat, en alle korte termijnoplossingen hebben ook nadelen. Een bijkomend voordeel is misschien dat de huidige energiecrisis het energiebewustzijn van de bevolking vergroot en daarmee draagvlak creëert voor veranderingen richting duurzame energie. Want de politiek komt pas in actie als er draagvlak is bij de bevolking. Wie heeft er last van? De prijsstijgingen zijn op dit moment vooral een probleem voor de industrie en de kastuinbouw. De mogelijkheid bestaat dat zij vroeg of laat daadwerkelijk zonder energie komen te zitten. Huishoudens zijn wat dat betreft de laatste in de keten, hier geldt de hoogste leveringszekerheid – maar de prijzen stijgen wel. Dat het volkomen vanzelfsprekend is dat het gas altijd aangaat en het licht altijd werkt, heeft er wellicht ook toe geleid dat we niet al eerder hebben geïnvesteerd in alternatieven. Duurzame energie als oplossing? De overstap naar duurzame energie is onder meer ingewikkeld omdat er nog onvoldoende opslag beschikbaar is, zo vertelde De Gooyert. In tijden van schaarste wordt er dan ook snel teruggegrepen op gas als overgangsbrandstof tussen meer vervuilende brandstoffen als kolen en olie, en schonere alternatieven zoals zon- en windenergie. Wereldwijd gezien zijn er ook landen die nu de transitie maken van kolen en olie naar gas, zoals China en India, en die vinden dat Nederland veel te snel gaat en veel te veel wil. Een ander probleem is de vraag wie er verantwoordelijk is voor de implementatie van duurzame energie. Davidson antwoorde dat dit zelfs kan leiden tot meer ongelijkheid tussen burgers. Zelf je huis isoleren bijvoorbeeld is niet gemakkelijk als je weinig middelen hebt, en mensen die huren zijn hoe dan ook afhankelijk van de beslissingen van de eigenaren op dit gebied. De rol van de overheid Het is wel duidelijk dat de overheid nu gaat ingrijpen, en daar zijn verschillende manieren voor: het verlagen van de inkomstenbelastingen, de energiebelasting naar beneden brengen, en het opschalen van isolatieprogramma’s. De korting op energiebelasting heeft overigens twee belangrijke nadelen: het neemt de prikkel om te verduurzamen weg, en het is indirect toch het geven van subsidie op fossiele energie – en dat is een stap terug in de energietransitie. Of… toch weer Groningen? Of… toch de gaskraan in Groningen weer open? Dat is een optie, stelde Davidson, maar dan moet zowel de beslissing daartoe als alle opbrengsten ervan naar Groningen. Als was het maar omdat gas uit Groningen een stuk minder vervuilend is dan gas uit Rusland. De Gooyert is het in principe met hem eens, maar: ‘In Groningen zijn we de rationele oplossingen voorbij. Het vertrouwen tussen de verschillende partijen in volslagen verdwenen en emoties spelen een grote rol. In de praktijk gaat dit dus waarschijnlijk niet werken.’ Radboud Impact Day Op donderdag 18 november 2021, de week voor Black Friday, voert de Radboud Universiteit een eendaagse landelijke campagne om (jonge) mensen aan te sporen om na te denken over hun consumptiegedrag en hoe zij via onderwijs en onderzoek invloed kunnen hebben op een duurzame toekomst. Ook jij kunt helpen om het verschil te maken. Weten hoe? Lees verder Door: Liesbeth Jansen. Dit is het verslag van een lezing van Radboud Reflects. Foto: KWON JUNHO via Unsplash