De streekroman mag populair zijn bij lezers, de wetenschappelijke aandacht voor het genre is niet groot. Aan de Radboud Universiteit is wel een groep onderzoekers die zich verdiept in Europese streekliteratuur uit de negentiende eeuw. Op het DRONGO Talenfestival op 2 en 3 oktober wijden zij een webinar aan dit grondgebonden en tegelijk heel internationaal genre. Tussen 1840 en het einde van de Eerste Wereldoorlog, dat is de periode waarin de Europese streekliteratuur haar grootste bloei kende, vertelt Marguérite Corporaal, hoogleraar Ierse literatuur in transnationale contexten en leider van het onderzoeksprogramma. Om een idee te geven: onder de grote negentiende-eeuwse namen uit de Scandinavische literatuur vind je veel streekliteratoren zoals Selma Lagerlöf, Bjørnstjerne Bjørnson of een schrijver als Knut Hamsun, die zelfs de Nobelprijs voor literatuur gewonnen heeft. Maar ook de Franse schrijfster George Sand schreef plattelandsromans, over Berry, de streek waar ze geboren was, die heel bekend waren en goed werden ontvangen. En voordat J.M. Barrie beroemd werd met Peter Pan schreef hij boeken over zijn geboorteplaats en het plattelandsleven in Schotland. Internationale verspreiding De negentiende eeuw is ook de eeuw die vaak in verband gebracht wordt met opkomend nationalisme. Streekliteratuur sluit daarbij aan, wordt wel gesteld, maar paradoxaal genoeg is streekliteratuur ook heel internationaal, vertelt Corporaal: ‘Veel titels zijn vertaald en verspreid over Europa en daarbuiten.’. Hoe streekliteratuur zich verspreidde, hoe de netwerken van schrijvers, vertalers (die vaak zelf ook schrijver waren) en uitgevers in elkaar zaten, dat onderzoekt Giulia Bruna. ‘Europese uitgevers kenden elkaar en wisselden titels uit. Streekgebonden literatuur was overal populair en ook al gaat het steeds om het eigene van een streek, dát is blijkbaar iets wat lezers overal wist aan te spreken.’ Corporaal: ‘Boeken bereikten zo veel lezers in verschillende landen omdat er sprake was van een mediarevolutie die je qua vergroting van schaal of reikwijdte misschien wel kunt vergelijken met de komst van social media. Geïllustreerde tijdschriften, eerst met gravures en later in de eeuw ook met met foto’s, dat waren de nieuwe media van de negentiende eeuw. Die bevatten nieuws, maar ook vaak schetsen of literaire verhalen, vaak ook over streken elders in Europa. En de verspreiding daarvan ging heel erg snel, voor die tijd. De regio ging op reis door Europa.’ Daar komt bij, vertelt onderzoeker Chris Cusack, dat in de negentiende eeuw meer mensen onderwijs genoten, wat overal in de westerse wereld tot meer lezers leidde. 5 getipte streekromans Sarah Orne Jewett, The Country of the Pointed Firs (1896). Een klassieker over het leven in de kuststreek van Maine, de Verenigde Staten. Jane Barlow, From the Land of the Shamrock (1890). Een serie korte verhalen over het Ierse platteland. Jacob Jan Cremer, Betuwsche Novellen (1856). Serie schetsen die zich afspelen in de omgeving van het Gelderse Driel. Bjørnstjerne Bjørnson, Brudeslåtten (1872). Een vertelling over het boerenleven in Telemark, Noorwegen. George Sand, La Mare Au Diable (1846). Populaire roman over liefdesperikelen op het platteland, gedeeltelijk gebaseerd op Sands eigen jeugd. Culturele identiteit Streekliteratuur leent zich voor het presenteren van een culturele identiteit, bijvoorbeeld via taal. Bruna: ‘Er zijn schrijvers die in hun werk ingaan op specifieke taal, regionale woorden. Etnografisch bijna.’ Cusack: ‘Dat fascineert mij ook, die taal. Door nationale onderwijssystemen verspreidde de standaardtaal zich meer over een land en dat leidde ook tot het verdwijnen of onder druk komen staan van regionale talen. Interessant is ook om te onderzoeken hoe die dialecten vertaald werden.’ Volgens de onderzoekers zijn streekromans ook een reactie op moderniteit. ‘De wereld globaliseerde, en dat ging gepaard met verlies. Het eigene mocht, moest toch ook behouden blijven’, vat Corporaal samen. ‘Mensen verhuisden van het ene land naar het andere, of deden seizoensarbeid in een ander land. Veel boeken gaan over de veranderende wereld waarin juist migratiestromen ook een rol spelen.’ Draagbare herinnering Voor migranten en emigranten speelt de streekroman wel de rol van ‘draagbare herinnering’. ‘Ethnostalgia’, noemt Bruna het. ‘De regio wordt soms nog mooier en idyllischer voorgesteld dan ze is. Fotografie, een nieuw medium, wordt eveneens gebruikt om de streek van z’n beste kant te laten zien.’ Cusack komt in zijn onderzoek naar migrantenliteratuur wel eens ‘gekke dingen tegen, zoals Duitstalige boeken die zich afspelen in de Verenigde Staten en ook een soort commentaar op het leven daar lijken te zijn, of uitleg van hoe Amerika werkt, voor Duitse immigranten. Het zijn merkwaardige boeken, niet per se heel goed ook, maar ze verkochten vaak wel – ook in Duitsland trouwens.’ Over streekliteratuur valt dus wel het een en ander te vertellen, wat Chris Cusack en Anneloek Scholten hebben gedaan in een webinar op het DRONGO talenfestival op vrijdag 2 oktober. Helaas is het webinar niet terug te kijken. Foto: Vinson Tan ( 楊 祖 武 ) via Pixabay.