Ja, Amerika is diep verdeeld, maar aan Trump is dat niet te wijten, zegt politicoloog Theda Skocpol. ‘Als Trump weg is, zal de woede alleen maar toenemen.’Zelden stonden Democraten en Republikeinen elkaar zo naar het leven als onder het bewind van Donald Trump. Wie daar nog aan mocht twijfelen, hoefde alleen maar de tweet te lezen die de Amerikaanse president er begin deze week uit gooide: ‘Mochten de Democraten erin slagen om Trump uit het Witte Huis te krijgen, dan riskeert Amerika een burgeroorlog waarvan het nooit zal herstellen.’Aanleiding voor de omineuze tweet was het nieuwste politieke schandaal waarin de president verzeild is geraakt en dat de Democraten zijn aftreden doet eisen: het telefonische verzoek van Trump aan zijn Oekraïense collega om schadelijke informatie over presidentskandidaat Joe Biden op te diepen. Als het aan de Democraten ligt, wordt Trump hierom met pek en veren uit Washington gejaagd. Republikeinen vinden het gedoe om niks en jij-bakken dat Bill en Hillary Clinton nog ergere zaken op hun geweten hebben.Trumps oorlogsretoriek legde niet voor het eerst een diep verdeeld politiek Amerika bloot. Toch is hij slechts een symptoom van deze verdeeldheid en niet de oorzaak ervan, stelt de vermaarde Amerikaanse politicoloog Theda Skocpol (72). Volgens deze professor aan Harvard University, die jarenlang onderzoek deed naar polarisatie in de Amerikaanse politiek en de rechtse en linkse grassrootsbewegingen die hieruit voortkwamen, is Trump vooral het product van een probleem dat al veel langer voortwoekert in rechts Amerika.‘De radicalisering van de Republikeinse Partij dateert al van ver voor Trumps tijd’, zegt Skocpol via de telefoon. ‘Trump is vooral een narcistische persoonlijkheid die geen onderscheid kan maken tussen zijn persoonlijke belang en het landsbelang. Dat is de belangrijkste reden waarom er nu een discussie is over een mogelijke afzettingsprocedure.’Wie is dan verantwoordelijk voor de radicalisering van de Republikeinse Partij?‘Belangrijke spelers in dit proces zijn de rechtse miljonairs en miljardairs die in de afgelopen decennia een infrastructuur hebben opgebouwd van lobbygroepen en denktanks die de Republikeinen onder druk zetten om de overheid zo klein mogelijk te houden. En vanaf 2008 werd de Republikeinse Partij nog verder naar rechts getrokken door de Tea Party (een rechtse grassrootsbeweging, red.) die vooral gedreven werd door de angst voor immigranten en de angst om een witte minderheid te worden in eigen land.’Skocpol heeft de belangrijkste nationale en internationale prijzen voor politieke wetenschap op haar palmares. Op 15 oktober kan ze daar een eredoctoraat van de Radboud Universiteit in Nijmegen aan toevoegen. Bij die gelegenheid zal de hoogleraar ook een lezing geven over haar onderzoek naar politieke polarisatie in de Verenigde Staten.Skocpol begon met dit onderzoek in het vorige decennium, toen de Republikeinse Partij steeds meer in de greep raakte van miljonairs en miljardairs die fortuinen uitgeven om zo veel mogelijk financiële- en milieuwetgeving ongedaan te maken. Daarop dompelde ze zich onder in de Tea Party, een protestbeweging die opkwam onder president Barack Obama en die de Republikeinse Partij wist te injecteren met een flinke dosis wit etnonationalisme. In Trump komen deze twee krachten bijna naadloos samen, stelt Skocpol.‘Kijk maar naar zijn regering; die is gevuld met mensen die carrière maakten in de lobbygroepen en denktanks die gefinancierd werden door rijke rechtse mensen. Trump is maar wat blij dat zij mensen voor hem aanleveren en hij kan hun financiële steun goed gebruiken tijdens verkiezingscampagnes. Tegelijkertijd wordt Trump massaal gesteund door mensen uit de Tea Party omdat hij heel duidelijk appelleert aan hun raciale grieven.’Miljardairs en Tea Party-leden als achterban. Opmerkelijk.‘Dat is het ook. Als je, zoals ik, de mensen spreekt die in de wereld van rechtse lobbygroepen en denktanks opkwamen, dan zul je ze horen zeggen dat ze walgen van Trumps racistische taal over migranten. Toch nemen ze die voor lief, want, zo zeggen ze: dat is nu eenmaal wat een belangrijk deel van zijn achterban wil horen. En zolang Trump zorgt voor verlaging van belastingen en de regels op de financiële markt versoepelt, moet hij vooral zijn gang gaan. Mensen uit de Tea Party hebben op hun beurt niet zoveel op met de miljonairs en miljardairs uit de rechtse netwerken, maar tot nu toe heb ik niet een van hen zich hierover druk horen maken.’Is dat niet vreemd? Vooral als je bedenkt dat dit dezelfde mensen zijn die door deze miljonairs en miljardairs in economische misère zijn gestort en daarom op Trump stemden.‘Dat klopt niet. In de laatste jaren is er veel onderzoek gedaan om scherp te krijgen wie er op Trump hebben gestemd. Daaruit is gebleken dat de meeste Trumpstemmers misschien wel uit gebieden komen waar het economisch moeilijk is, maar zelf behoren ze vaak tot de middenklasse. Als je kijkt naar de arbeidersklasse die het echt zwaar heeft, die weinig verdient, zijn dat vaak gekleurde mensen. En de arme witte mensen die wel op Trump stemden, zijn vaak niet zulke trouwe aanhangers van hem. De witte mensen die wel trouw de Trump-bijeenkomsten bezoeken, werken bijvoorbeeld in de bouw, zijn loodgieter of middenstander – dat zijn banen waarmee je een behoorlijk goed inkomen kunt verdienen in Amerika.’Dat gaat recht in tegen andere analyses die vooral de economische zorgen van Trumpstemmers benadrukken en de etnonationalistische dimensie een beetje ongemakkelijk wegwuiven.‘En toch spelen hun etnische angsten en wrok een heel grote rol. Ik vroeg eens een vrouw tijdens een Tea Party-demonstratie wat haar dwarszat. Ze zei: we leven in Amerika, waarom krijg ik tijdens het bellen naar een bedrijf in het keuzemenu de vraag of ik in het Engels of Spaans geholpen wil worden? Dit zijn mensen die levens leiden die ze om de een of andere reden wrokkig maken jegens migranten. Maar vaak zijn het ook mensen die niet eens de meeste last hebben van migranten en nauwelijks migranten kennen. Ze hebben ze niet in de buurt wonen en komen ze niet tegen in de kerk. Migranten zijn iets abstracts voor ze. Misschien dat dat het ook makkelijker voor ze maakt om migranten te haten.’Skocpol bekritiseert niet alleen het rechtse deel van gepolariseerd Amerika. Ze is ook niet te spreken over de ‘identiteitspolitiek’ – het debat over en de strijd voor de wensen en belangen van minderheidsgroepen – die bedreven wordt door het jonge, hippe, linkse Amerika in de grote steden. Het ‘geneuzel’ over seksuele of etnische identiteiten waarmee dit linkse Amerika zich bezighoudt, staat volgens haar mijlenver af van de rest van de bevolking en verbreedt de kloof alleen maar.Toch acht Skocpol de situatie niet helemaal hopeloos. Dat leidt ze af uit een andere grassrootsbeweging, een die zich links van het midden ophoudt en die begin 2017 opkwam. In die periode gingen miljoenen vrouwen door heel Amerika de straat op om een vuist te maken tegen Trumps seksisme en intolerantie. Dat leverde een sterke protestbeweging op die erop gebrand is Amerika los te wrikken van een president die ze met ziel en zaligheid veracht. Samen met collega’s en studenten trok Skocpol het land in om onderzoek te doen naar deze zogeheten Pantsuit Nation – een verwijzing naar de broekpakken die voormalig presidentskandidaat Hillary Clinton draagt. Ze wonen in kleine steden, ver weg van de machts- en mediacentra waar de aandacht vooral uitgaat naar de radicaalste blikvangers. Elk stadje, elke buurt heeft zijn eigen clubje moeders en grootmoeders van 30 tot 70 jaar die Amerika willen terugbrengen naar een kalm en gematigd midden. Te beginnen in hun eigen omgeving, waar ze zich scharen achter lokale politici en bestuurders die niet te veel naar rechts en niet te veel naar links afbuigen. Volgens Skocpol zijn het deze canvassende, demonstrerende en politiek centristische vrouwen die de rest kunnen meekrijgen in hun verzet tegen Trump.‘Dit zijn hoogopgeleide vrouwen met verschillende vaardigheden en hart voor de samenleving. Ze hebben zich georganiseerd om de gezondheidszorg te beschermen en op te komen voor vluchtelingen en migranten. Het gaat om vrouwen – van leerkrachten tot verpleegkundigen – die bij elkaar komen in cafés, bibliotheken en op Facebookpagina’s om te praten over de richting die Amerika moet inslaan.’Hoe laten deze vrouwen hun invloed gelden?‘Nou, enkele vrouwen uit deze beweging is het gelukt om bij de verkiezingen van 2018 een plek in het Huis van Afgevaardigden te bemachtigen, bijvoorbeeld Chrissy Houlahan en Elissa Slotkin. Maar dit zijn ook de vrouwen die van deur tot deur gaan om mensen zover te krijgen hun stem uit te brengen bij verkiezingen. Die hun plaatselijke politici en de hoofdredacteur van hun lokale krant aanschrijven om te klagen over Trumps beleid en retoriek. Daarmee hopen ze het publieke debat een zet in de gewenste richting te geven. Het is een volhardende groep. Ze steken hier hun vrije tijd in. Dat doen ze in veel gevallen al sinds 2017. Van alle groepen die we hebben kunnen traceren, is het merendeel nog actief.’Als je de media volgt, krijg je eerder het idee dat het verzet van het radicaal-linkse kamp moet komen. Denk aan presidentskandidaat Bernie Sanders en congreslid Alexandria Ocasio-Cortez.‘Nee hoor. Dat de media geobsedeerd zijn door deze figuren betekent nog niet dat zij het verschil gaan maken. Tijdens ons veldonderzoek ben ik nog nooit een grassrootsorganisatie tegengekomen die gelieerd is aan Bernie Sanders. Er zullen vast vrouwen zijn die gecharmeerd zijn van Bernie Sanders of Ocasio-Cortez, maar het merendeel zal toch voor de politieke middenweg kiezen.’Waarom?‘Sommige van deze vrouwen zijn het misschien eens met Bernie Sanders’ idee om iedereen aan goedkope gezondheidszorg te helpen, maar het zal geen beslissende kwestie voor ze zijn. En dat is omdat ze heel goed snappen dat niet iedereen daar een voorstander van is. Ze staan in contact met veel andere lagen van de samenleving en hebben wellicht buren of familie die Republikeins stemmen. Ik weet dat heel veel mensen het niet leuk vinden als ik dit zeg, maar uiterst linkse presidentskandidaten winnen nu eenmaal niet in Amerika.’Welke Democratische presidentskandidaat maakt de meeste kans om deze vrouwen aan zich te binden?‘Dat is lastig te zeggen. Er zijn enkele kanshebbers. Kamala Harris bijvoorbeeld. Ook Joe Biden is een gegadigde. Dat zijn gematigde kandidaten. Maar het belangrijkste is voor hen dat het iemand wordt die een goede kans maakt tegen Trump.’Zullen alle wrok en polarisatie in de Amerikaanse politiek afnemen als Trump wordt afgezet of in 2020 de presidentsverkiezingen verliest?‘Ik vrees van niet. Ik denk dat we zeker nog het komende decennium de naweeën hiervan zullen voelen. De woede die er al was bij de Tea Party en nu onder Trumpstemmers kan alleen maar toenemen als ze de volgende verkiezingen verliezen. Woede over wat ze te verliezen hebben is sowieso hun grootste motivatie. Ik denk dat Democraten dat niet moeten onderschatten, want het wordt nog een enorm gevecht om tegen deze krachten op te boksen.’Dit artikel verscheen eerder in de Volkskrant. Beeld: Not My President Day March en route to the White House on Massachusetts Avenue at 17th Street, NW, Washington DC on Monday afternoon, 20 February 2017 by Elvert Barnes Protest Photography, Wikimedia Commons