Hoe geef je je geloofsgemeenschap vorm als je door (gedwongen) vertrek uit je regio plots op een heel andere plek woont? Dit onderzocht hoogleraar Heleen Murre-van den Berg door te kijken naar de verhalen van christenen die sinds de jaren 70 vanuit het Midden-Oosten en Afrika naar Europa migreerden. Het resultaat is een uitgebreide database waarin deze verhalen zijn gebundeld. De afgelopen vijftig jaar hebben verschillende groepen niet-westerse migranten zich in Europa gevestigd. Onder deze groepen migranten zitten verschillende christelijke gemeenschappen. ‘Van kopten uit Egypte, Armeniërs en Syrisch-orthodoxen, tot christenen uit Ethiopië en Eritrea’, vertelt Heleen Murre-van den Berg, hoogleraar Mondiaal christendom aan de Radboud Universiteit. ‘Deze groepen hebben allemaal hun eigen lokale en culturele gebruiken. Hoe houden ze die levend in een heel nieuwe omgeving?’Een belangrijk onderdeel van de religieuze gebruiken van deze gemeenschappen is hun nadruk op het schrijven en publiceren van teksten. Daarmee proberen ze hun religieuze erfenis over te brengen op een nieuwe generatie in een nieuwe context. Voor het project Rewriting Global Orthodoxy verzamelden Murre-van den Berg en haar collega’s een grote hoeveelheid aan online en offline documenten die deze groepen christenen na hun migratie publiceerden. ‘Onze database bevat allerlei bronnen: kinderboekjes, onderwijsmateriaal, liturgische teksten, gedichten en nog veel meer’, vertelt Murre-van den Berg. ‘Deze teksten zijn lange tijd onderbelicht gebleven, maar ze zijn een belangrijke bron om in beeld te brengen en beter te begrijpen hoe niet-westerse christenen hun positie in de Europese samenleving vormgeven.’Verschillende manierenOm de bronnen te verzamelen legden de onderzoekers niet alleen contacten met groepen orthodoxe christenen in Nederland, maar ook met gemeenschappen in landen als Duitsland, Engeland, Frankrijk, Zweden en Italië.‘Het is heel interessant om te zien hoe al die groepen in hun nieuwe woonplek op verschillende manieren hun verhalen in stand houden en verspreiden,’ vertelt Murre-van den Berg. ‘Sommige groepen, zoals de kopten uit Egypte hebben nog nauwe banden met hun thuisland. Daarom kunnen ze hun teksten uit Egypte importeren. Die worden daar soms al vertaald in het Frans en Engels. Armeense christenen zijn juist meer gericht op Frankrijk, waar Armeniërs zich al vanaf de achttiende eeuw vestigen en waar na de Armeense genocide in 1915 nog meer Armeniërs naartoe emigreerden. Veel van deze bronnen zijn eveneens opgenomen in onze database.’‘Voor de Syrische-orthodoxe gemeenschap is er daarentegen weinig om op terug te vallen in de regio waar ze vandaan komen,’ legt Murre-van den Berg uit. ‘Daarom hebben ze in Nederland een eigen uitgeverij met webshop opgezet.’ Die uitgeverij biedt traditionele publicaties zoals teksten voor kerkdiensten, religieuze boeken en hagiografieën (heiligenlevens) aan, maar ook vernieuwende publicaties zoals woordenboeken en boeken voor kinderen.Met de tijd meeVolgens Murre-van den Berg laat het in kaart brengen van deze bronnen ook zien dat gemeenschappen met hun tijd meegaan en steeds meer documenten digitaliseren en online aanbieden. Dit blijkt onder meer uit onderzoek van Murre-van den Bergs collega, promovendus Habtom Yohannes, naar orthodoxe Tewahdo christenen uit Eritrea en Ethiopië. Parochies van hun kerk, onder meer in Rotterdam, Amstelveen Amersfoort, Glasgow en Londen, zijn zeer actief op sociale media. Priesters beheren tot op hoge leeftijd Whatsapp- en Telegramgroepen waarin ze vragen van hun achterban beantwoorden. Ook bevolken zij YouTube en Facebook. De transnationale gemeenschap zorgt er bovendien voor, dat mensen die nog in Ethiopië en Eritrea wonen ook meeprofiteren van de globalisering en digitalisering, onder meer door geld en digitale apparaten toe te sturen.Waar moderne technologie helpt om informatie toegankelijker aan te bieden, worden bepaalde documenten nog heel bewust op papier gedrukt. Onderwijsboeken bijvoorbeeld, maar ook de geschriften die tijdens kerkdiensten worden gebruikt.’ Murre-van den Berg wijst op het gebruik tijdens orthodox-christelijke diensten waarbij het Evangelieboek wordt rondgedragen. ‘Daarvoor gebruiken ze nog altijd een fysiek exemplaar, geen iPad. Tegelijkertijd is het geen enkel probleem om de teksten van de liturgie in origineel en vertaling via schermen toegankelijk te maken.’De database geeft ook een inkijkje in hoe een geloofsgemeenschap zich aan de omgeving aanpast. ‘Neem het vertalen van teksten. Dat gebeurt enerzijds zodat nakomelingen van migranten de teksten ook kunnen begrijpen en anderzijds zodat ook mensen van buiten de geloofsgemeenschap iets kunnen leren. Murre-van den Berg laat een in het Modern-Syrisch geschreven kinderboekje zien waarin tekeningen van Nederlandse landschappen staan. ‘In Duitsland zie je lesboeken verschijnen waarin de eigen Syrisch-orthodoxe geschiedenis en gebruiken worden gecombineerd met verhalen uit het westerse christendom. Je vindt er bijvoorbeeld ook informatie over het katholicisme of over Maarten Luther.’Cruciale bronDe database vormt een cruciale bron voor het bestuderen van deze niet-westerse gemeenschappen en hun integratie in Europa. ‘Er valt zo veel te leren uit dit materiaal, waar nog maar weinig wetenschappers zich mee hebben beziggehouden. De database is voor iedereen toegankelijk, dus we hopen dat onderzoekers er gebruik van gaan maken’, zegt Murre-van den Berg. ‘En ook voor mensen uit de geloofsgemeenschappen zelf is het interessant. Zij stonden te kijken van de grote hoeveelheid materiaal in de database.’ Contactinformatie Meer weten over het onderzoeksproject Rewriting Global Orthodoxy of de database bekijken?Bezoek de projectpaginaBekijk de database